Językiem słowackim

posługuje się ok. 6 mln mieszkańców Słowacji oraz mieszkańcy Wojwodiny – autonomicznego okręgu północnej Serbii. Jest językiem urzędowym na Słowacji i w Wojwodinie. Należy do grupy języków zachodniosłowiańskich i jest spokrewniony z językiem czeskim i polskim.

Pochodzenie i historia

Wywodzi się z języka prasłowiańskiego. Język Zachodnich Słowian zaczął się wyodrębniać z prasłowiańszczyzny w X w., a ogromne znaczenie dla tego procesu miało połączenie Księstwa Nitrzańskiego z Księstwem Morawskim w roku 833 i powstanie Państwa Wielkomorawskiego. Na prośbę władcy Rościsława cesarz Michał III wysłał z Bizancjum w 863 r. na Wielką Morawę dwóch misjonarzy Cyryla (Konstantyna) i Metodego. Ich zadaniem było opracowanie zasad języka słowiańskiego mającego towarzyszyć liturgii kościelnej w celu szerzenia chrześcijaństwa. W oparciu o grecką minuskulę Konstantyn stworzył pierwsze pismo słowiańskie głagolicę i przetłumaczył Pismo Św. na język staro-cerkiewno-słowiański. Papież Hadrian II wyraził zgodę na stosowanie tego pisma jako języka liturgicznego. Konstantyn napisał także Proglas – pierwsze dzieło literackie w języku staro – cerkiewno – słowiańskim. Upadek Państwa Wielkomorawskiego to początek kształtowania się narodów czeskiego i słowackiego. Narody te uważają się za spadkobierców tradycji Państwa Wielkomorawskiego.

We wczesnofeudalnym państwie węgierskim powstałym na terenie Wielkich Moraw językiem urzędowym była łacina. Od XIII w. obecni są na terenach dzisiejszej Słowacji osadnicy niemieccy i pojawiają się wpływy języka czeskiego, który od XV w. staje się językiem urzędowym warstw uprzywilejowanych. Język słowacki istniał tylko w odmianach gwarowych. W okresie od XVI do XVIII w. pojawiają się pierwsze próby kształtowania języka literackiego. Autorem pierwszej słowackiej powieści „René Mláďenca Príhodi a Skúsenosťi” napisanej w 1783 r. jest Jozef Ignác Bajza. Świadomość narodowa Słowaków rośnie wraz z nadejściem oświecenia i jego reform. W dziejach języka słowackiego wyróżniamy okres bernolakowski (1787 – 1845), szturowski (1846 – 1852), reformatorski (1852-1863), macierzysty i martiński (walka z madziaryzacją) (1863 – 1918), okres międzywojenny (1918-1940) i okres współczesny.

Pierwsze próby kodyfikacji

Pierwszej próby kodyfikacji ogólnosłowackiego języka literackiego podjął się Anton Bernolák  na podstawie dialektu zachodnio-słowackiego opracowując również zasady gramatyki i ortografii. Wersja języka słowackiego w kodyfikacji Bernoláka była w użyciu przez około 50 lat. W XIX w. kodyfikacji literackiego języka słowackiego w oparciu o jego odmianę środkowo-słowacką dokonał Ľudovít Štúr.

Okres martiński

W 1863 r. powstała Macierz Słowacka w Martinie, który staje się centrum życia społecznego i kulturalnego Słowaków. W tym okresie walczono z wpływami węgierskimi i niemieckimi. Nastąpił wspaniały rozkwit literatury słowackiej. Wśród najbardziej znanych pisarzy tego okresu należy wymienić Svetozára Hurbana Vajanskiego (1847-1916), Pavla Országha Hviezdoslava (1849-1921), Martina Kukučína (1860-1928), Boženę Slančíkovą-Timravę (1867-1951) i Jozefa Gregora Tajovskiego (1874-1940). Naukową reformę systemu językowego przeprowadził Samo Czambel (1856-1909).

Okres międzywojenny 1918-1939

Wraz z powstaniem państwa czechosłowackiego w 1918 r. nastał kolejny ważny etap w rozwoju języka słowackiego. Język słowacki na mocy konstytucji stał się językiem urzędowym obok języka czeskiego. Posługiwano się nim głównie na ziemiach słowackich w szkołach i urzędach. Powstał Uniwersytet Komeńskiego, gdzie językiem wykładowym był język słowacki. W tym okresie pojawiła się tendencja do przejmowania czeskich wyrazów i zwrotów bez adaptacji na język słowacki. Tłumaczono to tzw. teorią czechosłowakizmu czyli istnieniem jednego narodu i języka czechosłowackiego. Z doktryną tą walczyli słowaccy puryści, którzy uważali, że słownictwo słowackie powinno być wolne od bohemizmów i germanizmów. Najbardziej znani pisarze tego okresu, tzw. lyrizowanej prozy są Dobroslav Chrobák (1907-1951), František Švantner (1912-1950), Margita Figuli (1909-1995) i Ľudo Ondrejov (1901-1962).

Okres współczesny

W latach 50-tych XX w. w słownictwie języka słowackiego pojawiło się wiele nowych nazw terminologicznych. Podkreślanie odrębności języka słowackiego uważano w tym okresie za nacjonalistyczne i ponownie nastały tendencje do zbliżenia czecho – słowackiego. W odpowiedzi na te tendencje pod koniec lat 60-tych w Tezach o języku słowackim sformułowano teorię o odrębności słowackiego języka literackiego. Akt federacyjny z 1968 potwierdził równouprawnienie języka słowackiego i czeskiego we wszystkich sferach życia.